Tại sao gốm Bát Tràng được mệnh danh “Vua Gốm” Việt Nam trăm năm qua?

Từ xa xưa, Gốm Sứ đã là những vật dụng không thể thiếu trong mỗi gia đình và ngày nay, các sản phẩm Gốm Sứ đã phổ biến hầu như trên toàn thế giới từ những bộ ấm chén, bát đĩa, tranh, tượng gốm sứ… Các làng quê Việt Nam hiện vẫn còn lưu lại nhiều làng nghề gốm góp phần tô điểm cho sự phong phú, đa dạng của nền văn hóa nước ta. Một trong những làng nghề được mệnh danh là “Vua Gốm” chính là làng gốm Bát Tràng.

Hơn 500 năm cho một quá trình hình thành và phát triển

Gốm Bát Tràng là tên gọi chung cho các loại đồ gốm được sản xuất tại làng gốm Bát Tràng thuộc xã Bát Tràng huyện Gia Lâm, Hà Nội. Theo nghĩa Hán Việt, chữ Bát nghĩa là chén bát, đồ gốm và chữ Tràng là chỗ đất dành riêng cho chuyên môn. Đầu tiên, làng có tên Bạch Thổ Phường, sau đổi tên thành Bát Tràng Phường và sau này được gọi là Bát Tràng.

Gốm Bát Tràng xuất hiện từ rất sớm, đó là sự hội nhập giữa 5 dòng họ gốm nổi tiếng của làng Bồ Bát xứ Thanh với dòng họ Nguyễn ở đất Minh Tràng. Năm dòng họ lớn gồm các họ Trần, Vương, Nguyễn, Lê, Phạm đã tập hợp một số nghệ nhân, thợ gốm và gia đình con cháu dời làng di cư về phía kinh thành Thăng Long tìm đất lập nghiệp. Họ dừng chân tại vùng 72 gò đất trắng làng Minh Tràng và bắt đầu lập nghiệp.

Theo nhiều tài liệu nghiên cứu, khoảng thế kỷ 15 (thời Lê Sơ) các cống phẩm nạp cho nhà Minh (Trung Quốc) đã có xuất hiện gốm Bát Tràng, tuy nhiên, giai đoạn cực thịnh của gốm Bát Tràng là vào thế kỷ 16, 17. Nhiều đồ thờ quý giá ở những đình, đền, chùa, miếu ngày nay vẫn còn thấy có ghi tên tuổi những người cúng tiến và thời gian chế tác sản phẩm.

Với hơn 500 năm tuổi, Làng nghề Bát Tràng khiến mọi người cảm thấy thán phục đến kinh ngạc về những sản phẩm gốm sứ được tạo ra ở đây. Các sản phẩm gốm sứ ở Làng nghề Bát Tràng nổi bật với chất men phủ, phổ biến là men màu búp dong, loại men có sắc độ trắng hơi ngả xanh hoặc xám, trong và sâu vô cùng bắt mắt và tính thẩm mỹ cao.

Bàn tay tài hoa làm nên giá trị tinh hoa trong văn hóa Việt

Ai cũng biết, Bát Tràng là làng có nghề gốm sứ truyền thống nổi tiếng ở thủ đô Hà Nội. Tuy nhiên, để có được những sản phẩm chất lượng thì gốm Bát Tràng phải trải qua nhiều công đoạn sản xuất thủ công. Với đôi bàn tay tài hoa người thợ gốm Bát Tràng đã biến những nắm đất sét vô hồn, vô tri thành những tác phẩm nghệ thuật tinh túy và sinh động.

Để làm ra những sản phẩm Gốm, người thợ Gốm phải trải các khâu chọn đất, xử lý – pha chế đất, tạo dáng, tạo hoa văn, phủ men và cuối cùng là nung sản phẩm.

Kinh nghiệm làm gốm từ ngàn đời của những người dân Bát Tràng chính là “Nhất xương, nhì da, thứ ba dạc lò”. Nghĩa là đất làm gốm phải được nén chặt để đảm bảo độ rắn chắc cho sản phẩm; tiếp đó là kỹ thuật tạo lớp men phủ (men trắng, men lam, men nâu, men xanh rêu, men rạn); cuối cùng là kỹ thuật nung lò để có được sản phẩm hoàn chỉnh.

1. Chọn đất làm gốm

Đất làm gốm phải là đất sét. Đất sét sau khi được mang về sẽ được đưa vào hệ thống chứa bể lọc và ngâm trong nước một vài tháng đến khi phân rã, khi đất “chín” sẽ đánh tơi, nhuyễn trong bể chứa. Sau đó đưa xuống bể lọc cho lắng xuống, lọc bỏ các tạp chất hữu cơ. Phần đất sét nhuyễn, sạch lắng dưới được chuyển sang bể phơi, bể ủ. Khi đất sét đã trắng, mịn, sánh như bột gạo, những người thợ mới đem lên để sản xuất gốm sứ.

2. Tạo dáng, tạo hoa văn và phủ men

Phương pháp tạo dáng Gốm Bát Tràng truyền thống là làm bằng tay trên bàn xoay. Trong khâu tạo dáng, người thợ  sử dụng phổ biến lối “vuốt tay, be chạch” trên bàn xoay để tạo thành những sản phẩm tinh xảo.

Khi gốm mộc được phơi khô sẽ chuyển qua công đoạn vẽ và tráng men. Người thợ gốm Bát Tràng bằng sự tài hoa, khéo léo bắt đầu trang trí lên các sản phẩm gốm những hình hài, hoa lá, chim muông rất sống động, mỗi sản phẩm giống như một tác phẩm nghệ thuật. Ngoài ra, còn có các hình thức trang trí khác như đánh chỉ, bôi men chảy màu, vẽ men màu…

Gốm Bát Tràng từ xa xưa đã nổi tiếng về chất men phủ, phổ biến là men màu búp dong, loại men này sắc độ trắng hơi ngả xanh hoặc xám, trong và sâu. Đặc biệt, gốm Bát Tràng đã có men lam, men nâu, men trắng (ngà), men ngọc, men rạn. Cho đến nay, bí quyết pha men tại Bát Tràng vẫn không có một nơi nào có thể bắt chước được.

3. Nung sản phẩm

Đây là khâu cuối cùng để cho ra sản phẩm gốm hoàn chỉnh. Kỹ thuật đốt lò ảnh hưởng quyết định đến chất lượng sản phẩm gốm sứ. Người thợ gốm thường rất chú trọng đến ngày giờ đốt lò, ra lò.

Có nhiều kiểu lò nung khác nhau từ kiểu lò cổ truyền là lò ếch, lò dàn, lò bầu, lò hộp… tùy vào từng loại sản phẩm khác nhau mà người thợ lựa chọn kiểu lò phù hợp. Nguyên liệu để nung lò cũng có nhiều loại khác nhau như: cỏ khô, củi, than đá. Ngày nay nhiều thợ gốm còn nung gốm bằng lò ga nên chất lượng sản phẩm đã dần được nâng cao hơn nữa.

Gốm Bát Tràng cơ hội phát triển và vươn xa hội nhập

Trước đây, đồ gốm Bát Tràng là sản phẩm thuộc loại cao cấp, quý hiếm chủ yếu là các sản phẩm đồ thờ: chân đèn, lư hương, bình hoa… Tuy nhiên, do thị hiếu phát triển cùng với nhu cầu thị trường ngày càng đa dạng, gốm Bát Tràng đã sản xuất thêm nhiều sản phẩm về gia dụng như: bát, đĩa, ca, cốc… Các nghệ nhân gốm Bát Tràng đã cho ra đời nhiều mặt hàng phong phú về chủng loại và kiểu dáng nhằm đáp ứng nhu cầu của người sử dụng.

Làng gốm Bát Tràng là nơi cung cấp chính những đồ gốm sứ mĩ nghệ độc đáo không chỉ trong nước mà thậm chí ra cả nước ngoài, cụ thể là các nước như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Đan Mạch, Hà Lan, Pháp, Đức, Tây Ban Nha… Gốm Bát Tràng cũng là một trong những mặt hàng có sự cạnh tranh mạnh mẽ về giá cả và mẫu mã với gốm sứ của các nước khác, đặc biệt là gốm sứ Trung Quốc.

Ðến Bát Tràng hôm nay, ít có ai ngờ có một thời nghề gốm sứ nơi đây đã từng bị mai một, cả làng chỉ còn vài lò gốm sản xuất các sản phẩm như bát, tích, chén, sành… cấp thấp.

Ðể có được sự hồi sinh như hôm nay, người thợ Bát Tràng ngoài cái tinh – nhạy còn có một tình yêu da diết với nghề gốm cổ truyền. Bằng lòng yêu nghề và sự miệt mài lao động, sáng tạo không ngừng, các nghệ nhân đã đưa các sản phẩm gốm Bát Tràng một lần nữa “sống lại” và vươn xa mạnh mẽ. Những thành quả lao động sáng tạo của lớp nghệ nhân từ già đến trẻ nơi đây đã làm nên một thế giới đa dạng, sống động lấp lánh sắc màu cho quê hương và làng gốm quê mình.

Hiện nay, để mua các sản phẩm gốm sứ Bát Tràng chính gốc tại TPHCM, bạn có thể đến tại cửa hàng Không Gian Gốm nằm tại:

◊ Địa chỉ 1: 21 Cộng Hòa, phường 4, Quận Tân Bình.

◊ Địa chỉ 2: 021 Nguyễn Văn Linh, Phú Mỹ Hưng, phường Tân Phong, Quận 7

◊ Địa chỉ 3: 6 Chế Lan Viên, phường Tây Thạnh, Quận Tân Phú

◊ Địa chỉ 4: 98 Võ Thị Sáu, phường Tân Định, Quận 1

Bạn cũng có thể gọi đến số Hotline: 0286 681 3683 – 0912 992 544 hoặc truy cập vào website: www.langgombattrang.vn – www.khonggiangom.vn